20 Abr 2024

13. POESÍA MEXICANA. JUAN HERNÁNDEZ RAMÍREZ

-10 Ago 2020

En el marco del Día Internacional de los Pueblos Indígenas, presentamos la poesía de Juan Hernández Ramírez, poeta mexicano, hablante, promotor y difusor de la lengua náhuatl. 

 

 

ITLAMIA

 

I

Nojia se teonankatl siuatl

iuan tlaeliltili iijti.

Siuatl nantli

Tlali nantli

 

Tlaltipaktli iixik

Tlayolnekili xinachtli.

 

 

F I N A L

 

I

La mujer también es un punto cardinal

y su centro es la creación.

Madre mujer

Madre tierra

 

Ombligo del mundo

Semilla del amor.

 

II

Sesej olintli iaxka.

Na ni xinachtli.

Siuatl, tlali.

 

Mestli eli ya,

xochitl isiuaiknij.

 

Ueyatl olintli ya

 

Siuatl tijnekis,

ueyatl tijyolnekis.

 

Ekauili eli mestli

tlen ipan yeuali sitlalimej.

 

Siuatl eli:

xochipetlatl ipan ajuechtli.

Tlauijtok altepetl

iuan xochiojtokej alaxoxkuatinij. 

 

II

Cada uno su propio movimiento.

Yo soy semilla

La mujer, tierra.

 

Ella es la luna,

hermana de la flor.

 

Ella es movimiento de mar.

 

Amar a la mujer,

es amar al océano.

 

La luna es sombra

de las estrellas en la noche.

 

La mujer es:

rocío en los pétalos.

La ciudad encendida

y los naranjos en flor.

 

III

Ameyali ya, atenoj, ueyatl,

tiokuitlatl, tlanestli.

 

Tlauili itlakayo iixpaj notsintlayoual.

 

¡Ah noixtiyolko kuesoli!

uiuipikalistli

yamankayotl

kokoli.

Tlen kuesoli uitstli,

tsintlayouali iika kualantli.

Se nakakuajketl tlatekiloni

kuetlaxtli kitsatsakatsa kiijtlakoua.

 

Nopeka se kuatitlan tlapiali nemi

achtoui kioni xochitl itenxipaltipaj

iuan kikalakia estli ipan xali

kikajtejtia ipan nekaualistli se kokoli.

  

III

Ella es manantial, río, mar,

oro, amanecer.

 

Su cuerpo es luz ante mi sombra.

 

¡Oh pero la pena ante mis ojos!

El estremecimiento

la fragilidad

el dolor.

Las espinas del sufrimiento,

el odio detrás de la oscuridad.

Un cuchillo devorador de carne

picotea la piel destruyéndola.

 

Anda por ahí un animal salvaje

se bebe primero la flor de sus labios

y hunde la sangre en la arena

dejando una herida en el silencio.

 

IV

¿Ajkia techualikatok nikanij,

kampa mikistli tlaixpaj?

¿Tlen yayauik totiotsij ipan itekij

kinextia tlen tsintlayouali tlalnextili?

 

Inijuanti tlakamej inixtiyol kitlachiliaj

axkiijlamikij xiuitlasoli,

tlen xali kaktok tlali,

uitstli iuan axkanelimej.

 

Ipan tlen yeuali chipauak xali

tlen yolistli xochitl maljuili

tlaijlamikili ejekatl kiixpolua.

 

Tlapantok ojtli

tlen kaktok tlali tlatlauia mestli.

 

IV

¿Quién nos ha traído aquí,

al santuario de la muerte?

¿Qué deidad oscura en su oficio

revela el paisaje de las sombras?

 

Ellas miran los ojos de los hombres

sin pensar en los abrojos,

en la arena del desierto,

las espinas y las hormigas.

 

En la blanca arena de la noche

la delicada flor de la vida

es borrada por el viento de la memoria.

 

El camino está roto

la luna del desierto alumbra.

 

 

Juan Hernández Ramírez, Colatlán, Ixhuatlán de Madero, Veracruz. Ha sido acreedor de los premios: Nezahualcóyotl de Literatura en Lenguas Indígenas: 2006, Premio Nacional de Cuento Náhuatl: 2007, Premio Continental de Lenguas Indígenas, “Canto de América”. 2008, entre otros reconocimientos. Forma parte del Sistema Nacional de Creadores de Arte en México y su trabajo poético ha sido antologado en varios libros y publicado en revistas nacionales y extranjeras. Sus  libros publicados son: Chikome xochitl/ Siete flor (2006), Chikome xochitl iuan Makuilxochitl (2007), Tlatlatok tetl/ Piedra incendiada (2008), Totomej intlajtol/ La lengua de los pájaros (2008), Tlixochimili/Jardín de fuego (2014) y  Tlalxiktli/ Ombligo de la tierra (2015).

 



Compartir